Sứ điệp Ngày Thế giới Truyền thông lần thứ 56 của ĐTC Phanxicô

 

Nguồn: vatican.va
Chuyển Việt ngữ: Nguyễn Tri Khoan  

Sau đây là toàn văn Sứ điệp Ngày Thế giới Truyền thông lần thứ 56 của Đức Thánh Thánh Phanxicô, sẽ được tổ chức ngày 29 tháng 5 năm 2022, với chủ đề: “Lắng nghe bằng con tim”:

Anh chị em thân mến,

Năm ngoái, chúng ta đã suy tư về sự cần thiết của việc “Hãy đến và xem” để khám phá thực tế và có thể tường thuật lại nó bắt đầu từ những biến cố trải nghiệm và sự gặp gỡ mọi người. Tiếp tục với nguồn cảm hứng này, bây giờ tôi muốn hướng sự chú ý đến một từ khác, “lắng nghe”, là từ mang tính quyết định trong quy tắc ngôn ngữ truyền thông và là điều kiện để đối thoại chân thực.

Trên thực tế, chúng ta đang mất khả năng lắng nghe những người trước mặt, trong những mối tương quan hàng ngày và khi tranh luận về các vấn đề quan trọng nhất của đời sống dân sự. Đồng thời, lắng nghe đang trải qua một bước phát triển mới quan trọng trong lĩnh vực truyền thông và thông tin thông qua các bản tin ghi âm và thông điệp thu âm khác nhau có sẵn nhằm khẳng định rằng lắng nghe vẫn là điều cần thiết trong giao tiếp của con người.

Một bác sĩ đáng kính, thường chữa trị những vết thương tâm hồn, từng được hỏi rằng nhu cầu lớn nhất của con người là gì. Ông trả lời: “Khát khao vô bờ bến để được lắng nghe”. Một mong muốn thường bị che giấu, nhưng điều đó thách thức bất cứ ai được ơn gọi trở thành nhà giáo dục hoặc nhà đào tạo, hoặc những người thực hiện vai trò truyền thông: cha mẹ và các thầy cô giáo, các mục tử và nhân viên mục vụ, chuyên gia truyền thông và những người phục vụ xã hội hoặc chính trị .

Lắng nghe với đôi tai của con tim

Từ các trang Kinh thánh, chúng ta biết rằng lắng nghe không chỉ có nghĩa là tiếp nhận âm thanh, mà về bản chất được liên kết với mối tương quan đối thoại giữa Thiên Chúa và con người. “Shema’ Israel – Nghe đây, hỡi Israel” (Đnl 6:4), lời mở đầu của điều răn thứ nhất trong Ngũ kinh, liên tục được nhắc lại trong Kinh thánh, đến mức Thánh Phaolô khẳng định rằng “có đức tin là nhờ nghe giảng”. (xem Rm 10:17). Thật vậy, sáng kiến đó là của Thiên Chúa, Đấng nói chuyện với chúng ta và chúng ta đáp lại bằng cách lắng nghe Người. Sau cùng, sự lắng nghe này cũng xuất phát từ ân sủng của Người, như trường hợp của đứa trẻ sơ sinh đáp lại ánh mắt và giọng nói của mẹ hoặc cha mình. Trong năm giác quan, giác quan được Thiên Chúa ưu ái dường như là thính giác, có lẽ vì nó ít lấn át hơn, kín đáo hơn thị giác, và do đó để cho con người được tự do hơn.

Lắng nghe tương tự như phong cách khiêm nhường của Thiên Chúa. Đó là hành động cho phép Thiên Chúa mặc khải Người là Đấng, bằng cách nói, đã tạo ra người nam và người nữ theo hình ảnh của Người, và bằng cách lắng nghe, công nhận họ là người đối tác trong cuộc đối thoại của Người. Thiên Chúa yêu thương loài người: đó là lý do tại sao Người ngỏ lời với họ, và tại sao Người “nghiêng tai” để lắng nghe họ.

Ngược lại, con người có xu hướng trốn tránh mối tương quan, quay lưng lại và “bịt tai” để họ không phải lắng nghe. Việc từ chối lắng nghe thường dẫn đến thái độ hung hăng đối với người kia, như đã xảy ra với những người lắng nghe Phó tế Stêphanô, họ bịt tai lại, và nhất tề xông vào ông (xem Cv 7:57).

Vì vậy, một mặt, Thiên Chúa luôn luôn tỏ lộ chính mình bằng sự truyền đạt cách tự do; và mặt khác, con người phải chú ý, sẵn sàng lắng nghe. Thiên Chúa rõ ràng kêu gọi con người đến với giao ước tình yêu, để họ có thể trở thành chính con người của họ cách trọn vẹn: theo hình ảnh và giống Thiên Chúa trong khả năng lắng nghe, chào đón, nhường không gian cho người khác. Về cơ bản, lắng nghe là một chiều kích của tình yêu.

Đây là lý do tại sao Chúa Giêsu kêu gọi các môn đệ đánh giá chất lượng việc lắng nghe của họ. “Hãy để ý tới cách thức anh em nghe” (Lc 8:18): đây là điều Người dạy họ làm sau khi kể dụ ngôn người gieo giống, để mọi người hiểu rằng chỉ nghe thôi là chưa đủ, mà cần phải lắng nghe thật chăm chú. Chỉ những ai đón nhận Lời với tấm lòng “cao thượng và quảng đại” và trung thành tuân giữ thì mới sinh hoa kết quả là sự sống và ơn cứu độ (x. Lc 8:15). Chỉ bằng cách chú ý đến người mà chúng ta lắng nghe, những điều chúng ta lắng nghe và cách chúng ta lắng nghe, thì chúng ta mới có thể phát triển trong nghệ thuật giao tiếp, trọng tâm của nó không phải là một lý thuyết hay kỹ thuật, mà là “sự rộng mở tâm hồn làm cho sự gần gũi trở nên khả thi” (xem Tông huấn Evangelii Gaudium, 171).

Tất cả chúng ta đều có đôi tai, nhưng nhiều khi ngay cả những người có thính giác hoàn hảo cũng không thể nghe thấy người khác. Quả thật, có một căn bệnh điếc trong lòng còn tồi tệ hơn cả bệnh điếc thể chất. Thật vậy, việc lắng nghe liên quan đến toàn bộ con người, không chỉ là thính giác. Vị trí thật sự của sự lắng nghe là con tim. Dù còn rất trẻ, Vua Salomon đã chứng tỏ mình khôn ngoan vì ông xin Chúa ban cho ông một “tâm hồn biết lắng nghe” (xem 1 V 3:9). Thánh Augustinô đã từng khuyến khích chúng ta lắng nghe bằng con tim (corde audire), tiếp nhận những lời nói không phải bằng đôi tai ở bề ngoài, nhưng bằng tinh thần trong tâm hồn chúng ta: “Đừng đặt con tim trong tai, nhưng hãy đặt đôi tai trong con tim”. [1] Thánh Phanxicô Assisi đã khuyến khích anh em của ngài “hãy nghiêng đôi tai của tâm hồn [2]

Do đó, khi tìm kiếm sự truyền thông thật sự, hình thức lắng nghe cần được tái khám phá trước tiên là lắng nghe chính mình, lắng nghe những nhu cầu chân thật nhất của một người, những nhu cầu được ghi khắc trong hữu thể sâu thẳm của mỗi người. Và chúng ta chỉ có thể bắt đầu bằng cách lắng nghe những gì làm cho chúng ta trở nên độc nhất trong tạo vật: khát khao được ở trong mối tương quan với người khác. Chúng ta không được tạo dựng để sống như các nguyên tử, nhưng cùng với nhau.

Lắng nghe là một điều kiện của truyền thông tốt

Có một hình thức nghe nhưng không thật sự là lắng nghe, mà ngược lại: nghe lén. Thật vậy, nghe lén và dò xét, khai thác người khác cho lợi ích riêng của chúng ta, là một cám dỗ luôn tồn tại và ngày nay dường như đã trở nên gay gắt hơn trong thời đại của mạng xã hội. Đúng hơn, điều làm cho truyền thông trở nên tốt đẹp và hoàn toàn mang tính nhân văn là lắng nghe người đối diện với chúng ta, mặt đối mặt, lắng nghe người khác mà chúng ta tiếp cận với sự cởi mở công bằng, tự tin và trung thực.

Thật đáng buồn, việc thiếu sự lắng nghe mà chúng ta thường gặp trong cuộc sống hàng ngày cũng thể hiện rõ trong đời sống công, nơi thay vì lắng nghe nhau, chúng ta thường “mạnh ai nấy nói.” Đây là một triệu chứng của thực tế rằng, thay vì tìm kiếm sự thật và điều tốt, người ta tìm kiếm sự đồng thuận; thay vì lắng nghe, người ta chú ý đến cử tọa. Ngược lại, truyền thông tốt không cố gắng gây ấn tượng với công chúng bằng một câu trích dẫn với mục đích chế giễu người kia, mà hãy chú ý đến lý do của người kia và cố gắng hiểu thấu được tính phức tạp của thực tế. Thật đáng buồn, ngay cả trong Giáo hội những liên kết về ý thức hệ được hình thành và sự lắng nghe biến mất, để lại sự chống đối phía sau.

Trên thực tế, trong nhiều cuộc đối thoại chúng ta không có một chút giao tiếp. Chúng ta chỉ đơn giản là đợi người kia nói xong để áp đặt quan điểm của mình. Trong những tình huống này, như nhà triết học Abraham Kaplan lưu ý, [3] đối thoại (dialogue) là một cuộc “song tấu” (duologue): một cuộc độc thoại bằng hai giọng nói. Tuy nhiên, trong giao tiếp thực sự, “tôi” và “bạn” đều “bước ra ngoài”, tiến đến với nhau.

Vì vậy, lắng nghe là thành phần đầu tiên không thể thiếu của đối thoại và truyền thông tốt. Truyền thông không thể diễn ra nếu sự lắng nghe không diễn ra, và sẽ không có báo chí tốt nếu không có khả năng lắng nghe. Để cung cấp thông tin chắc chắn, công bằng và đầy đủ, cần phải lắng nghe trong một thời gian dài. Để kể lại một biến cố hoặc mô tả trải nghiệm trong bản tin, điều cần thiết là phải biết cách lắng nghe, sẵn sàng thay đổi suy nghĩ của mình, để sửa đổi những giả định ban đầu của mình.

Chỉ bằng cách gạt bỏ những lời độc thoại sang một bên mới có thể đạt được sự hòa hợp của các tiếng nói bảo đảm cho truyền thông thật. Lắng nghe từ nhiều nguồn, “không dừng lại ở quán rượu đầu tiên” — như các chuyên gia trong lĩnh vực này dạy chúng ta — bảo đảm độ tin cậy và nghiêm túc của thông tin chúng ta truyền tải. Lắng nghe nhiều tiếng nói, lắng nghe lẫn nhau, ngay cả trong Giáo hội, giữa các anh chị em, cho phép chúng ta thực hành nghệ thuật phân định, nó luôn xuất hiện như khả năng định hướng bản thân trong một bản giao hưởng của các giọng.

Nhưng tại sao phải cố gắng lắng nghe? Một nhà ngoại giao lớn của Tòa thánh, Đức Hồng y Agostino Casaroli, đã từng nói đến việc cần phải có “sự tử đạo của lòng kiên nhẫn” để lắng nghe và được lắng nghe trong các cuộc đàm phán với các bên khó khăn nhất, để đạt được lợi ích lớn nhất có thể trong điều kiện tự do hạn chế. Nhưng ngay cả trong những tình huống ít khó khăn hơn, việc lắng nghe luôn đòi hỏi đức kiên nhẫn, cùng với khả năng cho phép bản thân ngạc nhiên trước sự thật, dù chỉ là một phần nhỏ của sự thật, nơi người mà chúng ta đang lắng nghe. Chỉ có sự ngạc nhiên mới mang lại kiến thức. Tôi nghĩ đến sự tò mò bất tận của đứa trẻ luôn nhìn thế giới xung quanh với đôi mắt mở to. Lắng nghe với trạng thái tâm trí này — sự kinh ngạc của một đứa trẻ trong nhận thức của người lớn — luôn luôn làm phong phú bởi vì sẽ luôn có một điều gì đó, dù là nhỏ, mà tôi có thể học hỏi từ người khác và cho phép đơm hoa kết trái trong cuộc sống của tôi.

Khả năng lắng nghe xã hội có giá trị hơn bao giờ hết tại thời điểm đang bị tổn thương bởi đại dịch kéo dài này. Quá nhiều sự nghi ngờ chồng chất trước đây đối với “thông tin chính thức” cũng đã gây ra một “bệnh dịch thông tin”, trong đó thế giới thông tin ngày càng phải đấu tranh để trở nên đáng tin cậy và minh bạch. Chúng ta cần phải chăm chú và lắng nghe cách sâu sắc, đặc biệt là đối với sự bất an xã hội tăng cao do sự suy thoái hoặc ngừng hoạt động của nhiều hoạt động kinh tế.

Thực tại của tình trạng di cư cưỡng bức cũng là một vấn đề phức tạp, và không ai có sẵn một đơn thuốc để giải quyết nó. Tôi xin nhắc lại rằng, để vượt qua những định kiến về người di cư và làm tan chảy sự chai đá của con tim chúng ta, chúng ta phải cố gắng lắng nghe những câu chuyện của họ. Hãy đặt cho họ mỗi người một tên gọi và một câu chuyện. Nhiều nhà báo giỏi đã làm điều này. Và nhiều người khác cũng muốn làm điều đó, nếu họ có thể. Chúng ta hãy khuyến khích họ! Chúng ta lắng nghe những câu chuyện này! Rồi mọi người sẽ tự do ủng hộ các chính sách di cư mà họ cho là phù hợp nhất đối với đất nước của họ. Nhưng trong mọi trường hợp, trước mắt chúng ta không phải là những con số, không phải những kẻ xâm lăng nguy hiểm, mà là những khuôn mặt và câu chuyện, những ánh mắt, những mong đợi và đau khổ của những con người thật để lắng nghe.

Lắng nghe trong Giáo hội

Trong Giáo Hội cũng vậy, rất cần lắng nghe và nghe lẫn nhau. Đó là món quà cuộc sống quý giá nhất mà chúng ta có thể dành cho nhau. “Người Kitô hữu đã quên rằng thừa tác vụ lắng nghe đã được giao cho họ bởi chính Người là Đấng lắng nghe vĩ đại và họ cần phải chia sẻ công việc của Người. Chúng ta phải lắng nghe bằng tai của Thiên Chúa để có thể nói lời của Chúa” [4]. Vì thế, nhà thần học Tin lành Dietrich Bonhoeffer nhắc nhở chúng ta rằng sự phục vụ đầu tiên mà chúng ta nợ người khác trong tình hiệp thông bao gồm việc lắng nghe họ. Ai không biết lắng nghe anh chị em mình thì chẳng bao lâu cũng sẽ không có khả năng lắng nghe Thiên Chúa. [5]

Nhiệm vụ quan trọng nhất trong hoạt động mục vụ là “hoạt động tông đồ của đôi tai” – lắng nghe trước khi nói, như Thánh Tông đồ Giacôbê dạy: “Mỗi người phải mau nghe, đừng vội nói” (1:19). Tự do dành một chút thời gian của riêng mình để lắng nghe người khác là hành động đầu tiên của đức ái.

Tiến trình thượng hội đồng vừa được bắt đầu. Chúng ta hãy cầu nguyện rằng đó sẽ là một cơ hội tuyệt vời để lắng nghe lẫn nhau. Thực ra, sự hiệp thông không phải là kết quả của các chiến lược và chương trình, nhưng được xây dựng trên sự lắng nghe lẫn nhau giữa các anh chị em. Như trong một ca đoàn, sự thống nhất không đòi hỏi sự đồng nhất, sự đơn điệu, mà là số đông và nhiều giọng khác nhau, sự đa âm. Đồng thời, mỗi giọng trong ca đoàn hát lên trong khi lắng nghe các giọng khác và dẫn đến sự hòa hợp của tổng thể. Sự hòa hợp này được hình thành bởi người sáng tác, nhưng việc thực hiện nó phụ thuộc vào sự hòa âm của từng giọng hát.

Với ý thức rằng chúng ta thông phần vào sự hiệp thông đi trước và bao gồm chúng ta, chúng ta có thể tái khám phá một Giáo hội hòa hợp, trong đó mỗi người có thể hát bằng chính giọng hát của mình, đón nhận giọng hát của người khác như một món quà để biểu lộ sự hòa hợp của tổng thể mà Chúa Thánh Thần tạo nên.

Roma, Đền thánh Gioan Lateran, 24 tháng Một, 2022, Lễ Kính Thánh Phanxicô de Sales.

Phanxicô

___________________________________________ 

[1] “ Nolite habere cor in auribus, sed aures in corde” ( Sermo 380, 1: Nuova Biblioteca Agostiniana 34, 568).

[2] “Lettera a tutto l’Ordine”: Fonti Francescane, 216.

[3] Cf. “The life of dialogue”, in J.D. Roslansky, ed., Communication. A discussion at the Nobel Conference, North-Holland Publishing Company, Amsterdam, 1969, pp. 89-198.

[4] D. Bonhoeffer, La vita comune, Queriniana, Brescia 2017, 76.

[5] Cf. ibid., 75.