Linh Thao – chưa bao giờ lỗi thời

Mới đây, cha Arturo Sosa, Bề Trên Cả dòng Tên, dưới sự phê chuẩn của Đức Thánh Cha Phanxicô,  đã công bố bốn ưu tiên tông đồ của toàn Dòng trong mười năm tới. Trong bốn ưu tiên đó, “chỉ dẫn con đường đến với Chúa ngang qua Linh Thao và nhận định” được nói đến đầu tiên. Bấy lâu nay, vai trò của Linh Thao vẫn luôn được nói đến trên mọi diễn đàn liên quan đến Dòng Tên và sự nhận định – một khí cụ đặc nét được nói đến trong Linh Thao – cũng được nhấn mạnh như một phương thế hữu hiệu và thiết thực trong việc đào luyện, trong cung cách hành xử cũng như trong việc thực thi sứ mạng của Dòng.

Là một di sản của Thánh Inhaxio, Đấng Sáng Lập Dòng, Linh Thao và nhận định đã sớm được nhiều người biết đến và thực hành trong đời sống thiêng liêng. Đã mấy trăm năm trôi qua, chúng vẫn giữ được một chỗ đứng quan trọng trong các phương thế giúp đưa con người về với Thiên Chúa. Đây thực sự là một quà tặng lớn lao mà Thiên Chúa ban tặng cho dòng Tên nói riêng và cho Giáo hội cũng như con người nói chung. Bởi đâu mà Linh Thao và nhận định có sức cuốn hút và mang một tầm quan trọng đến thế?

Đặc nét của Linh Thao

Sách Linh Thao là một tập hợp các chỉ dẫn của Thánh Inhaxio liên quan đến những phương pháp đào luyện đời sống thiêng liêng. Trong đó, ngài đã dành phần lớn để nói về việc làm Linh Thao. Các tu sĩ và giáo dân khắp nơi trên thế giới đã có dịp tiếp xúc với Linh Thao, đã trải nghiệm những khoảnh khắc thinh lặng của tâm hồn để gặp gỡ Chúa với sự đồng hành của một tu sĩ Dòng Tên hay người được đào tạo để làm việc này. Làm Linh Thao là việc thực tập những bài cầu nguyện theo một tiến trình. Những bài cầu nguyện này tuy khác nhau nhưng không độc lập với nhau. Trái lại, chúng ăn khớp với nhau, bổ túc cho nhau, liền mạch với nhau để giúp thao viên tìm gặp Chúa khởi đi từ chính con người hiện tại của mình.

Điểm đặc nét của Linh Thao, ngoài yếu tố cầu nguyện cá nhân theo những bài gợi ý trong một tiến trình như đã nói, còn hệ ở yếu tố “đồng hành” của người hướng dẫn. Có thể nói, đây cũng là một điều kiện thiết yếu để được gọi là “làm Linh Thao”. Vai trò của người đồng hành tuy chỉ là “trung gian” giữa Tạo Hoá với thụ tạo, nhưng cũng không kém phần quan trọng vì chính họ sẽ giúp thao viên tìm gặp Thiên Chúa qua việc lắng nghe, chia sẻ, đặc biệt là giúp họ đọc những chuyển động trong lòng. Những bài gợi điểm của người giúp Linh Thao cũng khởi xuất từ việc đồng hành cá nhân này, chứ không phải là một tập hợp những gì đã dọn sẵn đem áp dụng cho tất cả mọi người.

Cũng như bao hình thức giúp đỡ thiêng liêng khác, chất liệu để thao viên cầu nguyện khi làm Linh Thao là Kinh Thánh, đặc biệt là các sách Tin Mừng. Nhưng người đồng hành chỉ là người gợi điểm, nghĩa là gợi ý, vạch ra vài điểm nhỏ để các thao viên tự mình cầu nguyện, bắt gặp và cảm nghiệm Thiên Chúa. Linh Thao không phải là giờ học Kinh Thánh. Thao viên sẽ không được nghe giảng thuyết về Kinh Thánh. Người giúp Linh Thao không nhất thiết là những chuyên viên về Kinh Thánh hay những diễn giả hùng hồn. Họ phải có khả năng truyền đạt tư tưởng, phải biết về Kinh Thánh, nhưng hơn hết, họ phải là những người am tường về những chuyển biến nội tâm, nhạy cảm và đọc ra được những vấn đề của linh hồn để có thể giúp đỡ người làm linh thao cách hiểu quả nhất.

Bởi thế, trong Linh Thao, ý thức và sự tự giác của thao viên là điều rất quan trọng. Linh Thao có phát huy tác dụng hay không, phần lớn lệ thuộc vào sự quảng đại và mở lòng của người ấy với Chúa và với người đồng hành. Họ phải tuân thủ chương trình, phải giữ thinh lặng cả bên ngoài lẫn bên trong, vì sự thinh lặng sẽ giúp họ đi vào lòng mình dễ dàng hơn. Họ phải tin tưởng, chia sẻ cho người đồng hành biết những gì đến với họ trong giờ cầu nguyện, với hy vọng sẽ được giúp đỡ. Họ phải cầu nguyện theo phương pháp được chỉ cho họ. Đôi khi, để có thể hoàn thành các bài thao luyện, thao viên phải đạt đến một mức độ trưởng thành thiêng liêng nào đấy và thân thuộc với việc cầu nguyện. Trong Linh Thao, thao viên sẽ được hướng dẫn để trực tiếp gặp gỡ Thiên Chúa, để có kinh nghiệm cá vị về Ngài, một Thiên Chúa được cảm nghiệm bằng con tim chứ không phải chỉ được nhận biết bằng lý trí.

Lợi ích của việc làm Linh Thao

Các bài cầu nguyện theo tiến trình và có dụng ý của Linh Thao đặt thao viên trước câu hỏi về ý nghĩa sự hiện hữu của bản thân. Họ nhận ra điều đó khi đối diện với Đấng là Nguyên lý và Nền tảng của đời mình. Để rồi, họ nhận biết con người hiện tại của mình với biết bao ngổn ngang, mất trật tự, lẫn lộn giữa phương tiện và cùng đích, là những điều làm cho thao viên rơi vào khủng hoảng và bối rối. Họ không biết mình đang ở đâu và sẽ đi về đâu.

Thao viên được giúp đỡ để nhận biết tình trạng của mình, và thường thì đó là một tình trạng chẳng tốt đẹp gì, bởi nó bị nhuốm đầy những toan tính vẩn đục, xuất phát những một sự quy kỷ và lãng quên Thiên Chúa. Có đôi khi, đó là tình trạng mà người ấy đã không dám đối diện, không muốn đương đầu vì sợ phải nhìn thấy những góc khuất của đời mình. Độ lắng nhờ sự tĩnh lặng của con tim giúp thao viên đi vào trong lòng, nhận ra được điều mà bấy lâu nay mình không biết và cũng chưa bao giờ nghĩ là mình đang vướng phải. Họ thấy cách tường tận những vấn đề đó, những gốc rễ của sự bất an họ đang có; và đặc biệt, họ nghiệm thấy một Thiên Chúa đầy khoan dung, vẫn đang chờ đợi họ từng giây từng phút.

Từ khởi điểm nhận ra con người đang bị vây bủa bởi biết bao lớp mây mù đen tối, thao viên nghe được lời mời gọi giao hoà với Thiên Chúa, đồng thời nỗ lực sắp xếp lại những bận tâm và ý hướng theo một trật tự đúng đắn. Tình trạng tội lỗi cũng hệt như tình trạng hỗn mang mà sách Sáng Thế nói đến (x.St 1,1). Công trình sáng tạo của Thiên Chúa được ví như một cuộc sắp xếp lại mọi thứ và đặt để nó vào đúng vị trí và chức năng. Sắp xếp lại cuộc đời chính là thực hiện một công cuộc sáng tạo mới, nơi đó, thao viên cần ơn Chúa, cần sức biến đổi của Thánh Thần, để nhận ra và chỉ sử dụng những phương thế nào dẫn mình đến với Chúa, đồng thời loại bỏ những gì cảm lối mình trên bước đường thiêng liêng.

Không ai khác, chính Đức Giêsu Kitô, Ngôi Hai Thiên Chúa làm người, là khuôn mẫu cho việc sắp xếp này. Sau khi đã biết mình, thao viên được hướng dẫn để chiêm ngắm Đức Kitô, từ ý định cứu độ con người của Ba Ngôi Thiên Chúa, đến các mầu nhiệm được nói đến trong Tin Mừng, đặc biệt là khoảnh khắc Ngài hiến mình trên thập giá và phục sinh, để xin được ơn cùng cảm thức với Ngài, buồn nỗi buồn của Ngài, vui niềm vui của Ngài. Thao viên trải qua các bài cầu nguyện để xây dựng đời mình trên nền tảng kinh nghiệm cá vị với Chúa, thấu cảm được món quà cao quý được ban cho mình là trở thành con Thiên Chúa trong người Con của Ngài. Thao viên được mời gọi trở nên đồng hình đồng dạng của Đức Giêsu, trở nên giống như Ngài trong khó nghèo và sỉ nhục để có thể trở nên người phục vụ cho Nước Chúa.

Linh Thao cũng giúp người ta hiểu và cảm được thế nào là tình yêu đúng nghĩa, một tình yêu “hệ ở hành động hơn lời nói” và “luôn thông truyền chính mình cho nhau” (x.LT 230 và 231) mà chính Thiên Chúa đã tỏ lộ và nêu gương trước. “Hành động” mà Thiên Chúa thực hiện khi biểu lộ tình yêu của mình cho nhân loại chính là việc “thông ban chính Ngài”. Thao viên được hướng dẫn để nhận biết Thiên Chúa nơi những ơn mình nhận được; đặc biệt, họ thấy Thiên Chúa vẫn đang lao tác rất cật lực trong công trình sáng tạo vì ơn cứu độ của muôn loài. Vị Thiên Chúa ấy luôn luôn “hành động” và ngang qua “hành động”, Thiên Chúa không ngừng tỏ lộ chính mình để con người có thể chiêm ngắm, say mê và đi vào trong tương quan với Ngài. Và như một hệ quả tất yếu, con người sẽ được quyến rũ để trao dâng lại cho Ngài tất cả, trọn vẹn con người mình. Sự hiến dâng này đưa con người vào trong Thiên Chúa, để con người tiếp tục kết hiệp với Ngài ngay trong chính những biến cố thường hằng và nhỏ nhặt của đời sống. Từ đó, con người và Thiên Chúa trở nên gần gũi nhau hơn trong một mối dây tình yêu bền vững.

Linh Thao đích thực là một phương thế giúp biết mình, biết tình trạng của mình và biết đâu là con đường mình nên đi để tìm thấy hạnh phúc. Linh Thao đưa thao viên vào trong một tương quan cá vị có sức biến đổi, giúp thao viên tìm lại “hình ảnh Thiên Chúa” nguyên tuyền của mình và làm cho hình ảnh ấy được sáng lên theo khuôn mẫu của Đấng là “hình ảnh hữu hình của Thiên Chúa vô hình” – Đức Giêsu Kitô.

Nối dài Linh Thao: khả năng nhận định

Nhiều người vẫn hay lầm tưởng rằng cứ sau khi làm Linh Thao là mình được biến đổi cách hoàn toàn, mình được đổi mới và đời sống thiêng liêng của mình đã vượt lên một bậc. Thật ra, Linh Thao không có tác dụng thần kỳ như vậy. Sau Linh Thao, thao viên có thể có được một vài thành quả nào đó. Họ sống chan hoà hơn, yêu đời hơn, họ thấy dễ yêu thương hơn như thể mình được lột xác. Nhưng chính thao viên cũng có kinh nghiệm này là “tình trạng biến đổi” ấy dường như chỉ tạm thời. Sau một khoảng thời gian nào đấy, họ lại trở về với nếp sống cũ, có khi còn sống tệ hơn. Những gì mà họ cảm nghiệm được nơi Linh Thao đã nhạt nhoà và không còn lôi cuốn gì nữa.

Người ta thường ví việc làm Linh Thao như một cuộc nghỉ ngơi để lấy lại sức, hệt như chiếc xe sau khi chạy một quảng đường dài cần được đổ xăng. Hiểu như thế cũng đúng, nhưng chưa toát lên hết được chiều kích huấn luyện của Linh Thao. Quả vậy, chúng ta không phủ nhận rằng Linh Thao giúp bổ sức cho linh hồn. Nhưng Linh Thao còn hướng thao viên đến sửa đổi và chỉnh đốn lại đời sống theo khuôn mẫu Đức Kitô; mà việc sửa đổi chỉnh đốn ấy không chỉ diễn ra từ việc chiêm ngắm các mầu nhiệm, nó cũng không phải chỉ diễn ra trong thời gian làm Linh Thao.

Linh Thao đích thực là trường dạy cầu nguyện qua các bài thao luyện. Và điều đặc biệt nơi trường học này là nó liên kết thao viên với cuộc sống, đặc biệt là cuộc sống hậu Linh Thao. Chỉ chiêm ngắm, xin ơn và quyết tâm không thôi thì không đủ để giúp người ta sắp xếp lại cuộc đời. Muốn mặc lấy con người mới, thao viên cần tiếp tục tập luyện các nhân đức và loại bỏ lối hành xử cũ, nếp sống cũ. Điều này đòi hỏi một thời gian dài, có khi có cả thất bại. Như thế, Linh Thao không dừng lại ở những ngày thinh lặng và cầu nguyện. Nó cần và phải được tiếp tục trong cuộc sống thường nhật với những bổn phận và công việc. Sự tiếp nối từ Linh Thao vào sinh hoạt hàng ngày được thực hiện dựa trên ý thức về những nết xấu của bản thân và một quyết tâm diệt trừ nó bằng cách noi gương Thầy Chí Thánh Giêsu mà mình đã có dịp chiêm ngắm. Thánh Inhaxio đã nói rất rõ điều này khi trình bày về việc xét mình mà thao viên cần thực tập hai lần trong ngày.

Ngoài ra, một yếu tố khác cũng hết sức quan trọng trong quá trình đào luyện là sự nhận định. Hai bộ nhận định thần loại mà Thánh Inhaxio mô tả trong sách Linh Thao đã trở thành đề tài học hỏi, nghiên cứu của nhiều học giả. Có thể nói, nhận định là khả năng đọc những chuyển động nội tâm, thấy được những tác động cùng những lôi kéo của nó. Những chuyển động nội tâm ấy vẫn luôn tồn tại và được Inhaxio mô tả như là dấu vết hoạt động của các thần, thể hiện qua cái gọi là “an ủi thiêng liêng” hay “sầu khổ thiêng liêng”. Tuỳ vào mức độ trưởng thành thiêng liêng của đương sự mà các thần sẽ có những tác động khác nhau. Hay ngược lại, dựa vào cách thức các thần tác động mà mình có thể đoán biết được mình đang ở đâu trên hành trình đào luyện. Thánh Inhaxio, dựa vào kinh nghiệm của mình, đã chỉ rõ những nguyên tắc hoạt động của các thần để ta có thể nhận biết và chọn lựa cách ứng phó cho phù hợp.

Nhận định rất quan trọng trong hành trình đào luyện vì nó giúp thao viên luôn tỉnh táo và ý thức về hành trình thiêng liêng của mình. Nó cho thao viên biết mình đang ở đâu và nhắc nhở thao viên không ngừng để ý đến những chuyển động nội tâm, cũng như phải cảnh giác trước những cạm bẫy của kẻ thù và mở lòng ra với Thần Khí để được hướng dẫn. Một thói quen nhận định sẽ làm người ta nhạy bén hơn với các biến cố xảy đến trong cuộc sống, giúp họ canh chừng, không để cho những thói quen và nết xấu cũ quay trở lại. Một sự nhận định tốt không những giúp thao viên nhận biết vấn đề đang xảy ra mà còn cho họ khả năng dự đoán được những gì xảy sẽ đến; từ đó, họ có thể tìm cách phòng tránh bằng những phương pháp đã được Inhaxio chỉ bảo. Dần dần, họ sẽ thân thuộc với những gì thuộc về Thiên Chúa và sớm chê ghét những sự đời vì đã nhận ra được những giả tạo của nó. Con người của nhận định là con người thông thạo ngôn ngữ của Thiên Chúa, Đấng vẫn không ngừng nói chuyện với người ấy bằng những tác động trong một con tim nhạy bén với tiếng nói của Ngài.

Chưa bao giờ lỗi thời

Linh Thao và hoa trái của nó là sự nhận định chưa bao giờ trở nên lỗi thời, nếu không muốn nói là vẫn còn rất tức thời vì đối tượng của nó là tất cả mọi người, chứ không chỉ riêng cho các tu sĩ để đáp ứng lại khao khát kiếm tìm ý nghĩa cuộc sống của con người. Những vấn đề của kiếp nhân sinh và vòng lẩn quẩn của nhân tình thế thái luôn làm người ta thấy choáng váng và mệt mỏi. Tìm lại con người mình và vui hưởng bình an trong vòng tay yêu thương của Chúa là điều mà con người ở mọi thời đại luôn khắc khoải, mong chờ.

Linh Thao và nhận định giúp con người nhìn thấy tình trạng hiện tại của mình, đồng thời, giúp người đó khám phá ra sự quý giá của bản thân trước Thiên Chúa. Con tim họ được mở ra để nhìn nhận thực tại như nó là và thiêng liêng hoá tất cả bằng đôi mắt của Chúa. Trong cái nhìn toàn cục ấy, con người biết đặt để mọi vật vào đúng vị trí của nó và tái xây dựng lại bản thân. Nó đòi hỏi người ta một sự trả giá là dứt khoát đoạn tuyệt với nếp sống cũ và nỗ lực không ngừng để sống lối sống mới. Sẽ có một cuộc chiến nội tâm rất cam go khi phải chọn lựa giữa những giá trị mới và giá trị cũ, giữa cái cuốn hút linh thiêng của thần lành và vị ngọt quyến rũ phàm tục của thần dữ. Nhưng hơn hết, linh thao và nhận định giúp con người thấy mình gần Thiên Chúa, thấy Thiên Chúa như vẫn đang tương tác liên tục với mình và nơi con tim mình, đất với trời được nối kết.

Linh Thao và nhận định không lỗi thời vì nó luôn mở ra với Thần Khí để lắng nghe tiếng nói của Ngài trong mọi biến cố. Nó không phải là một linh đạo chết đi trên mặt chữ, nhưng được sống trong từng kinh nghiệm hàng ngày. Có thể nói, nó đẩy người ta đi tìm kiếm cái hơn trong sự nhạy bén với dấu chỉ thời đại. Nó không khép lại vì nó không được viết ra chỉ cho một thời đại nào đó, nhưng là cho mọi con người trong hành trình tìm kiếm Thiên Chúa. Vì hành trình này mãi không có điểm dừng, nên các phương pháp hướng dẫn nó cũng như vậy.

Có nhiều cách thức đưa con người đến với Thiên Chúa, nhưng Linh Thao và nhận định vẫn được xem là một trong những cách hữu hiệu và gần gũi nhất, có thể áp dụng cách rộng rãi cho mọi tầng lớp, trong mọi môi trường. Hơn ai hết, các Giêsu hữu là những người đã được đào tạo và sống trong môi trường này; họ có sứ mạng giới thiệu nó cho thế giới cùng với chứng tá đời sống của mình để đưa con người và Thiên Chúa đến gần nhau hơn. Trở thành cầu nối giữa Tạo Hoá với thụ tạo là điều mà mọi Giêsu hữu được mời gọi để trở thành ngang qua kinh nghiệm mà họ đã đụng chạm được khi làm Linh Thao và khi thực hành việc nhận định. Đây là một sứ mạng hàng đầu, một thách đố và cũng là niềm hãnh diện của những ai sống linh đạo Inhaxio. Bằng mọi giá, các Giêsu hữu phải luôn cố gắng giúp con người gặp gỡ Thiên Chúa vì chỉ có như thế, họ mới tìm thấy được ý nghĩa đích thực và đúng đắn về sự hiện hữu của mình và không ngừng lớn lên trong ân sủng của Thần Khí với tư cách là con cái Thiên Chúa trong người Con Giêsu.

Pr. Lê Hoàng Nam, SJ