Thật thì thiệt? – Thông tin và Giáo dục Salêdiêng Việt Nam

Đây là thời của quyền lực đám đông. Mọi việc không còn thuần túy là câu chuyện môi trường tác động đến cá nhân như trên lý thuyết kinh điển, mà xa hơn, còn là một sự sai khiến.

Nhưng cũng từ trên thực tế đó, chân lý không phải bao giờ cũng đứng về phía đám đông hay vô thức tập thể. Và trong hoàn cảnh như vậy, nếu tôi là người chính trực và độc lập, không phải là sản phẩm máy móc được nhào nặn từ đám đông, thì nguy cơ phải cô đơn đối diện và lắm lúc kháng cự lại đám đông là vô cùng lớn.

Một trong những đặc tính của đám đông đó là sự lây lan. Trong một lớp học, nếu một người được thầy giáo “xi nhan” cho quay tài liệu thì lập tức sẽ có người thứ hai, thứ ba, cả nhóm và rồi cả lớp sẽ coi chuyện quay tài liệu là bình thường. Bạn sẽ thấy bị thiệt, thậm chí bị bạn bè chế giễu là ngu dại nếu không làm như họ. Đơn giản hơn, chuyện dừng ở vạch đèn đỏ lúc đường vắng, nếu có ai đó phá luật chạy vọt lên phía trước, thì lập tức sẽ có người khác phá luật chạy theo, và rồi cứ như vậy, thành một đám đông tự xác lập mặc định không coi cái… mấy cái đèn (mà sau đó là nguyên tắc giao thông) ra gì. Trong trường hợp nếu bạn dừng lại, có khi bị người khác gằn gừ “sao không chạy đi cha nội” hoặc thúc xe vào bạn.

Trong đám đông, những tiếng nói cá nhân sẽ bị hòa lẫn và tạo ra một thứ trung bình cộng trong nhận thức. Thế nên, ở đó, ít khi bạn biết mình phải làm gì. Việc bạn làm là do những lực xô đẩy từ bên trong đám đông khếch đại, tạo ra. Tiếng nói lương tri của bạn sẽ không được bảo vệ một cách vẹn toàn, đặc biệt trong những đám đông được kiến tạo từ các thành phần không đồng nhất. Điều này tương tự như tình thế bạn bị kẹt xe ở một bùng binh lúc trời sầm sập đổ mưa. Lúc ấy ai cũng nhấn còi, ai cũng cố nhích lên phía trước. Mọi nỗ lực về tuân thủ trật tự chung đã bị phá vỡ trong cái mớ bùng nhùng hỗn loạn đó. Ở đó, mỗi người để được việc mình, sẽ bỏ qua những lề luật cơ bản, bỏ qua cả sự vị tha (sự bất khoan dung cũng là một trong như đặc tính của đám đông, theo triết gia tâm lý Gustave Le Bon). Và bạn chỉ là một cá nhân bị xô đẩy trôi dạt trong đó, tha hồ hít hà thán khí, tha hồ nhấn còi, tha hồ chen chúc cho đến khi mọi thứ được giải tán theo một cách nào đó từ bên ngoài chứ không phải từ nỗ lực giải phóng sáng suốt của mỗi người trong cái đám đông ấy.

Trong công sở, tập thể, có những khế ước chung được tạo ra từ rất lâu, lâu trước cả khi có mặt bạn ở đó. Trong đó có những thứ lề luật bất di bất dịch những chẳng phải bao giờ cũng hợp lý và thấu nhân tâm. Bạn như kẻ bị ném vào. Thoạt đầu, bạn thấy mọi thứ, nhưng là một nhân viên, bạn coi “nhập gia tùy tục”, bạn không dám khước từ, thay đổi hay bóc trần sự thật về nó? Thật anh hùng nếu bạn làm điều đó với một tinh thần sẵn sàng hy sinh nhưng đó là điều chẳng ai khuyến khích cả. Nền giáo dục cầu an này không dạy bạn làm điều đó với một sự chuẩn bị dũng cảm. Hy sinh đôi khi là một mỹ từ sang trọng mà xa xỉ. Thiệt ra thì có những chuyện phi lý chướng tai gai mắt ai cũng thấy những vì an toàn chẳng ai dám lên tiếng chỉ vì sợ hệ lụy, bị sếp ghét, bị đồng nghiệp không ưa, hay xa hơn, có nguy cơ bị đẩy ra khỏi tập thể đó. Bạn sẽ phải tính lại. Tính thật kỹ. Và bạn không làm. Bạn thỏa hiệp với sự vô lý đằng đằng. Bạn sống chung với nó, như những đồng nghiệp khác. “Ai sao ta vậy” đi, cho nó khỏe cái đời.

Cho cùng là chọn lựa của mỗi người.

Sự chính trực có mặt khi bạn đã sáng sủa trong nhận thức về một thực tế nào đó và buộc phải xác tín, chọn lấy tiếng nói lương tri, để tiếng nói lương tri vượt lên trên mọi toan tính bình thường của số đông. Điều đó đôi khi khiến bạn trở thành nạn nhân của những cuộc ném đá tập thể trên mạng lẫn ngoài đời. Nhưng bạn biết mình là cai, được là chính mình, trong một môi trường mà sự đa dạng về quan điểm sống, sự thẳng thắn không phải bao giờ cũng được tôn trọng. Bạn làm điều đó đâu phải vì muốn anh hùng, muốn kẻ khác ghi nhận. Mà vì chính nội tâm trong sáng và sự ngay thẳng của bạn.

Chính trực là một sự giải thoát. Giải thoát mình khỏi những dày vò tự huyễn của lương tâm; giải thoát mình khỏi đám đông hỗn tạp với những thỏa hiệp có khi phi nhân tâm, phi lý trí. Gỉai thoát mình khỏi mặc cảm hèn kém luôn ngự trị. Và giải thoát mình khỏi sự ngoại tại định hướng để dành lấy sự chủ động, độc lập trong đời sống. Phần thưởng của bạn là sự thanh thản khi đã làm đúng những gì mà lương tri mách bảo.

Bạn được là mình. Được là mình, nghe ra thật đơn giản. Nhưng là cả một cuộc đấu tranh với chính bản thân và không ít thương tích. Nôm na là, thật thì (bao giờ cũng) thiệt.

Bạn đã chuẩn bị hay đã thực hành sự chính trực hay chưa?

Nguyễn Vĩnh Nguyên